Table of Contents
د پښتو روښاني تحریک
روښاني تحریک، چې د پښتو ادب او اسلامي روحانیاتو په تاریخ کې یو مهم فصل ګڼل کېږي، د 16مې پېړۍ په نیمایي کې د پښتون صوفي شاعر، عالم، او د تصوف یوه وتلې څېره، بایزید روښان (1525-1585م) لخوا پیل شو. دا تحریک د روحانیت، اصلاح، او د ظلم پر وړاندې د مقاومت یوه مهمه برخه وه، چې د پښتو ژبې د ودې او پراختیا لپاره یې هم ځانګړی رول درلود.
بایزید روښان او د تحریک بنسټ
بایزید روښان، چې د “پیر روښان” په نوم هم یادېږي، د اورکزو پښتنو د یوې صوفي کورنۍ غړی و. هغه د خپل وخت د سیاسي او مذهبي ناخوالو پر وړاندې د اصلاحاتو او روحاني ودې پیغام وړاندی کړ. بایزید په خپل تحریک کې د اسلام د روحاني اړخونو، لکه تصوف، عرفان، او د ځان اصلاح، ټینګار کاوه. د ده د فلسفې اساسي ټکیان د عدل، انصاف، برابري، او د ظلم ختمول وو.
د روښاني تحریک موخې
د ظلم او استبداد پر وړاندې مبارزه: بایزید او د هغه ملګرو د مغولي واکمنانو او ځینو ځایي ظالمو حکمرانانو پر وړاندې مقاومت وکړ.
د پښتو ژبې ودې ته وده ورکول: بایزید او د هغه پیروانو پښتو ژبه د تصوف او اسلامي علومو د زده کړې وسیله وګرځوله.
روحاني اصلاحات: د ځان پیژندنه، د خدای سره نږدېوالی، او د ناپاکۍ څخه د ځان پاکول د دې تحریک اساسي اصول وو.
د روښاني تحریک ادبي ونډه
روښاني تحریک د پښتو ادب په وده کې مهم رول درلود. بایزید روښان خپل مهم کتاب “خیرالبيان” په څلورو ژبو (پښتو، فارسي، عربي، او هندکو) ولیکه. دا کتاب د هغه د فلسفې او تعلیمي اصولو څرګندونه کوي. همدارنګه، د دې تحریک ملګرو، لکه اخوند دروېزه، د پښتو ژبې له لارې خپل فکرونه بیان کړل، چې دې چارې د پښتو ادب بنسټ پیاوړی کړ.
د روښاني تحریک سیاسي اړخ
دا تحریک یوازې مذهبي یا روحاني نه و، بلکې یو سیاسي غورځنګ هم و، چې د مغولي واکمنۍ پر وړاندې یې د پښتنو د خپلواکۍ غوښتنې لپاره مبارزه وکړه. د دې تحریک یوه ځانګړتیا دا وه چې د ظلم او استبداد پر وړاندې یې ولسي مبارزه وکړه او خلک یې د خپلو حقوقو لپاره راویښ کړل.
د روښاني تحریک مخالفت
د روښاني تحریک د پرمختګ پر وړاندې ډېرې ستونزې وې. د مغولي واکمنانو ترڅنګ، ځینو مذهبي عالمانو هم د دې تحریک مخالفت وکړ، چې تر ټولو مهم یې اخوند دروېزه و. اخوند دروېزه د بایزید روښان په عقایدو نیوکې وکړې او د هغه مخالفت یې وکړ، چې دا اختلاف د پښتنو په دیني او فکري ژوند کې ژورې اغېزې پرېښودې.
د روښاني تحریک اغېزې
د پښتو ادب پراختیا: روښاني تحریک پښتو ته د علمي او ادبي ژبې حیثیت ورکړ.
د تصوف دود: د بایزید روښان تعلیمات د تصوف په برخه کې مهم ځای لري.
سیاسي شعور: د مغولو پر وړاندې مبارزه د پښتنو د سیاسي شعور د راویښولو لامل شوه.
پایله
د روښاني تحریک د پښتو ادب، تصوف، او سیاسي مبارزې په تاریخ کې ځانګړی ځای لري. دا تحریک نه یوازې د ظلم او استبداد پر وړاندې د مبارزې سمبول و، بلکې د پښتو ژبې او ادب د ودې لپاره یې تلپاتې ونډه وکړه. د بایزید روښان پیغام، چې د خدای سره نږدېوالي، انصاف، او د ظلم پر وړاندې مقاومت پر بنسټ ولاړ و، تر نن ورځې پورې د ارزښت وړ دی.
